انسان به مثابۀ اراده به خیر و شر :
آدمی نیست جز برآیند أعمالش و من حیث مالکیت حقیقی چیزی جز أعمالش ندارد...
پس در رفع حجب کوش نه درجمع کتب ...
الهی
در شگفتم از آن که کوه را می شکافد تا به معدنِ جواهر دست یابد و خویش را نمی کاود تا به مخزنِ حقایق برسد...
André Maurois
جلسۀ اول
درجلسۀ نخست، ابتدا دانشجویان حاضر در جلسه تعریف خود را از روش شناسی و فلسفۀ اسلامی ارائه دادند و آراء برای همه توسط افشین اردستانی و محمدفیروزیان قرائت شد. کارگاه به صورت پرسش وپاسخ کارخود را ادامه داد. دانشجویان درمباحث شرکت می کردند و پویایی در آن مشاهده می شد.
کلیت مطالبی که دراین جلسه بیان گردید به شرح ذیل می باشد:
1.تفاوت اظهار نظر و داوری
2.رابطۀ فلسفه وکلام که مشابهت اجمالی دارند و در موضوعاتی چند با هم مشترکند.
3.بحث اشکال مفهوم اسلامی درفلسفۀ اسلامی واینکه اگر بجای فلسفه ، حکمت راجایگزین کنیم ، احتمالا مشاجره تمام می شود.و ماحکمت الهی را بجای فلسفۀ اسلامی جایگزین می کنیم.
همچنین این نکته توسط استاد بیان گردید که ما برای مقایسه میان فلسفه وکلام ،لازم است همۀ مولفه ها و عناصر مهم و مشترک فلسفه و کلام را بدانیم.
بحث فلسفۀ اسلامی و موضوع و روش آن مربوط به فلسفه بودن یا نبودن ، با توجه به هویت و ماهیت آن است .همچنین به این نکته اشاره شد که پارادایم واحدی وجود ندارد که ما فلسفه بودن یک مکتب را با آن بسنجیم.
استاد دیباجی در پایان جلسه ،سطح جلسه را فراتر از سطح کارشناسی ارزیابی کردند.
جلسۀ دوم: امکان فلسفۀ دینی
مبدء فلسفه، غیردینی است ولی در دامن فرهنگ دین پرورش یافته است. فلسفۀ دینی، فکر فلسفی است که توسط دین هدایت می شود.درجلسۀ دوم مخاطب آقای فیروزیان بودیم که ارائه دهندۀ آراء آقای مصطفی ملکیان در این باب بود. و همچنین خانم صفدری ، دیدگاه غزالی و ابن رشد در رابطۀ میان دین و فلسفه و مقایسۀ دیدگاه این دو نفر را مورد بررسی قرار دادند.
پس از ارائۀ آراء آقای ملکیان ، با توجه به اینکه بنظرمی آمد ایشان مرزی میان فلسفه ودین قائل است، پرسشی با این مضمون مطرح شد: تکلیف اهل ایمان دینی باتکیه برآراء ایشان چیست؟آیاایشان نبایدبافلسفه مواجه شوند ؟ مجتهد شبستری درکتاب ایمان وآزادی می گوید : فیلسوف می تواند مومن باشد یا کافر. مانند اینکه دانشمندعلوم طبیعی ممکن است معتقد به دین باشد یا نباشد ،همینطور مومن می تواند اهل فلسفه باشد.چگونه؟ نمیدانم.این سوال بی پاسخ ماند "البته نباید تآثیر ایمان یا کفر در نظریات فیلسوفان رانادیده گرفت."
با این همه نمی شود گفت کسی حکیم است و در عین حال خداوند را قبول ندارد ،بر خلاف استعمال خارجی لفظ فلسفه که ممکن است فیلسوفی درغرب خدا را قبول نداشته باشد،یا لا ادری باشد.
درپایان بحث ، استاد برداشت یکی از دانشجویان فقه با این مضمون که سطح گزاره های دینی فراتر از سطح گزاره های طبیعی است را تآیید کرد . لذا درمی یابیم که معیار و ملاک سنجش گزاره های دینی نباید با معیار و ملاک گزاره های طبیعی و تجربی و همینطور عقلی و فلسفی یکی و برابر فرض شود و با یکدیگر خلط شوند .بنابراین ، گزاره های دینی ابطال ناپذیرهستند و قابلیت ابطال ندارند.و اگر چنین فرض شود ،همانا این گزاره ها با عقل جزئی و تکوینی مورد سنجش قرار نمی گیرد،حتی متعلق سنجش
عقل طبیعی نمی شوند.
ودرپایان...قول مولوی در مورد فیلسوفانی که قرآن را تعبیر فلسفی می کردند:
کرده ای تعبیرحرف بکررا خویش را تاویل کن ،نی ذکررا
جلسۀ سوم
<<حکمة ضالة المؤمن فخذ الحکمة و لو من اهل النفاق>> درابتدای جلسه آقای شریعتی طرح مسأله کرد و از زوایای مختلف حمل قید <اسلامی> به فلسفه را مورد بررسی قرار داد. سپس آقای آشوری بحث ایمان و معرفت فلسفی را گزارش داد و سیر تاریخی این باب را با نگاهی به نظریات چند تن ازمتفکرین چون کیرکگارد ،آگوستین و متکلمینی چون ترتولیانوس بیان کرد.پس از آن سیدعلی رضوی فرد برای ایجاد فضای مناسب جهت بحث و گفتگو مباحث مطرح شدۀ پیشین در دو جلسۀ گذشتۀ کارگاه را فی الجمله توضیح داد.سپس استاد محترم جناب آقای دکتر دیباجی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران از مطالبی که عرضه شد، دو پرسش کلیدی بیرون آوردند واز دانشجویان درخواست کردند که به آنها پاسخ دهند. آندو سؤال ازاین قراراست:١.آیا دین فلسفه را محدود میکند؟ آیا دین تعریف واحدی دارد یا تعاریف متعدد؟٢. از دل پاسخ ها استاد پرسش جدیدی مطرح کردند: فلسفه چیست؟ آیا فلسفه تعریف ومعنای واحدی دارد؟ استاد دیباجی عرض کرد:همانند دین که تعریف واحدی ندارد، فلسفه نیز تعریف واحدی ندارد. با این همه ، با لحاظ استعاری نسبت عقل به فلسفه وایمان وعشق به دین ، راه برای درک مطلب و ادامه تحلیل های استاد باز شد.ایشان بیتی از حافظ نقل کرده و آنرا تفسیر کردند: قیاس کردم و تدبیر عقل در ره عشق چو شبنمی است که بر بحر می کشد رقمی در روایات آمده که = کل ما حکم به العقل حکم به شرع به چشم عقل دراین رهگذر پر آشوب جهان و کار جهان بی ثبات و بی محل است سپس ایشان ارجاعاتی مانند`ان دین الله لایصاب باالعقول` آوردند. جناب استاد سخنی درباره ی آغاز جهان با ارجاع به کتاب خداوعلم `گفتگوی ژان گیتون بابوگدانف`مبحث فیزیکی بیگ بنگ (انفجاربزرگ) ایرادکردند. با این مضمون که دانشمندان نقطه ی شروع پیدایش جهان فیزیکی را اندازه گیری کردند که این اندازه نزدیک به عدم است و دقیق نمیتوان آن راعرضه کرد و تقریبی است همینطورغیر قابل تصور و غیرقابل فهم است و باعث حیرت می شود. این دانشمندان نظریه ی "metarealism" را بنا نهادند ، بدین معنا که ما با علم نمی توانیم به این مسئله پی ببریم واین همانند استدلال و نظریه ی "طور وراء طورالعقل" ملاصدرای شیرازی است. |
بعد از آن طاوس آمد زرنگار
نقش پرش صد چه بل که صد هزار
چون عروسی جلوه کردن ساز کرد
هر پر او جلوهٔ آغاز کرد
گفت تا نقاش غیبم نقش بست
چینیان را شد قلم انگشت دست
گرچه من جبریل مرغانم ولیک
رفت بر من از قضا کاری نه نیک
یار شد با من به یک جا مار زشت
تا بی‌فتادم به خواری از بهشت
چون بدل کردند خلوت جای من
تخت بند پای من شد پای من
عزم آن دارم کزین تاریک جای
رهبری باشد به خلدم رهنمای
من نه آن مردم که در سلطان رسم
بس بود اینم که در دروان رسم
کی بود سیمرغ را پروای من
بس بود فردوس عالی جای من
من ندارم در جهان کاری دگر
تا بهشتم ره دهد باری دگر
هدهدش گفت ای ز خود گم کرده راه
هرکه خواهد خانه‌ای از پادشاه
گوی نزدیکی او این زان به است
خانه‌ای از حضرت سلطان به است
خانهٔ نفس است خلد پر هوس
خانهٔ دل مقصد صدق است و بس
حضرت حق هست دریای عظیم
قطرهٔ خردست جنات النعیم
قطره باشد هرکه را دریا بود
هرچ جز دریا بود سودا بود
چون به دریا می توانی راه یافت
سوی یک شب نم چرا باید شتافت
هرک داند گفت با خورشید راز
کی تواند ماند از یک ذره باز
هرک کل شد جزو را با او چه کار
وانک جان شد عضو را با او چه کار
گر تو هستی مرد کلی، کل ببین
کل طلب، کل باش، کل شو ،کل گزین
در اصول کافی آمده: پروردگار به یتیمانی سفارش میکند که : آنکه یقین به مرگ دارد ،خندۀ دندان نما نکند. و آنکه باور به قیامت دارد ، دلش شادان نگردد.
البته این جمله خبری است نه دستوری وانشائی...
